काठमाडौँ। फिबोनाची अनुक्रमको रूपमा चिनिने पूर्णाङ्कहरूको एक शृङ्खला शून्यबाट सुरु हुन्छ, त्यसपछि एक, अर्को एक, र त्यसपछि सङ्ख्याहरूको एक शृङ्खला हुन्छ जुन बिस्तारै बढ्दै जान्छ ।
तपाईँले देख्नुभएका प्रकृतिका अधिकांश नमुनाहरूमा थुप्रै सामान्य विशेषताहरू छन्, चाहे ती बालुवाको ढिस्को हुन् वा माछा, बाघ, चितुवा वा अरू । फिबोनाची अनुक्रम धेरै फरक चीजहरूमा पाउन सकिन्छ, जसमा फूलहरू, पाइन (सल्ला) कोनहरू, फलहरू, तुफानहरू, र आकाशगङ्गाहरू पनि समावेश छन् ।
कुनै चित्रकला र सल्लाको शङ्कुबीच के सम्बन्ध छ? पिसाका लियोनार्डो १३ औँ शताब्दीमा सक्रिय एक इटालियन गणितज्ञ थिए । उनले एक सङ्ख्या अनुक्रम सिर्जना गरे जुन प्रकृति र कला संसारमा देखा पर्दछ, र उनको उपनाम, फिबोनाचीद्वारा राम्रो चिनिन्छ ।
फिबोनाचीका अनुसार यी सङ्ख्याहरू प्राकृतिक संसारमा चीजहरू कसरी विकसित हुन्छन् भन्ने कुराको लागि आधारभूत छन् । प्रकृतिले आफ्नो भविष्यको कार्यदिशा निर्धारण गर्न वर्तमान वृद्धिको प्रयोग गर्दछ ।
हिन्दु-अरबी सङ्ख्यात्मक प्रणालीको पहिलो उल्लेख प्राचीन संस्कृत पाण्डुलिपिहरूमा गरिएको छ जसले यसलाई पिसाका लियोनार्डोभन्दा सयौँ वर्ष पहिले २०० ईसा पूर्वमा प्रयोग गरेको थियो ।
यस सङ्ख्याहरूको अनुक्रमको पहिलो सन्दर्भ पिङ्गला नाउँ गरेका एक संस्कृत व्याकरणविद्लाई दिइएको छ, जो ईसा पूर्व पाँचौँ शताब्दीदेखि इस्वी संवत् को दोस्रो वा तेस्रो शताब्दीको बिचमा बस्थे ।
फिबोनाचीले उक्त समय रोमन अङ्कहरू प्रयोग गर्नुको सट्टा भारतीय गणितज्ञहरूले प्रयोग गर्ने अङ्क प्रणाली प्रयोग गरे, जसमा सङ्ख्या १ देखि ९ को साथसाथै ० (शून्य) को नयाँ विचारको फाइदा उठाए ।
फिबोनाची सङ्ख्याहरूको एक ढाँचा हो जुन प्रकृतिमा देखा पर्दछ। धेरै कलाकारहरू विश्वास गर्छन् कि यो सङ्ख्याहरूको ढाँचा चित्रकलाको एक आदर्श क्यानभास अनुपात हो ।
फिबोनाची अनुक्रमको प्रत्येक सङ्ख्या यो भन्दा पहिले आएका दुई सङ्ख्याहरूको योगफल बराबर हुन्छ । अनुक्रमको पहिलो १० नम्बरहरू, ० र १ बाट सुरु हुन्छ, निम्नानुसार छन्: ०, १, १, २, ३, ५, ८, १३, २१, ३४, र यो सङ्ख्या बढ्दै जानेछ अनिश्चित सङ्ख्यासम्म ।
त्यस्तै फिबोनाची सर्पिल एक सर्पिल हो जुन फिबोनाची सङ्ख्याहरूको सफल वर्गहरूको सीमाद्वारा गठन गरिएको छ ।
फिबोनाची सङ्ख्याहरू भौतिक शास्त्रीहरू र जीव विज्ञानीहरूका लागि चासोको विषय हुन् किनकि तिनीहरू नियमित रूपमा विभिन्न प्राकृतिक वस्तुहरू र प्रक्रियाहरूमा देखा पर्दछन्। तिनीहरूलाई सर्पिल ढाँचा परिभाषित गर्न पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। उदाहरणका लागि, फिबोनाची अनुक्रम रूख र पातहरूको शाखा ढाँचामा साथै सूर्यमुखीमा बीउको फैलावटमा देख्न सकिन्छ ।
गोल्डेन रेसियो, जुन अक्सर प्रकृतिमा हुन्छ र मानव गतिविधिको धेरै क्षेत्रहरूमा प्रयोग गरिन्छ, एक अनुपात (लगभग १: १.६) हो जुन अक्सर फिबोनाची अनुक्रमसँग जोडिएको हुन्छ। यस गोल्डेन अनुपात र फिबोनाची अनुक्रम दुवै प्रयोगकर्ता इन्टरफेस, वेबसाइटहरू, सङ्गीत, कोडिङ र अन्य चीजहरूको डिजाइनमा सिद्धान्तको रूपमा कार्यरत छन् ।
फिबोनाची सङ्ख्यात्मक अनुक्रममा विभिन्न प्रकारका अद्वितीय विशेषताहरू छन् भनी मानिसहरूले दाबी गर्छन्, जसमा गिजाको ग्रेट पिरामिड वा प्रसिद्ध समुद्री शैल जस्ता प्राकृतिक निर्माणहरू सिर्जना गर्नका लागि यो “प्रकृतिको गुप्त कोड” हो भन्ने विचार पनि समावेश छ ।
यद्यपि वैज्ञानिकहरू फिबोनाची सर्पिल ढाँचाहरूको सुन्दरता र समरूपतातर्फ आकर्षित भएका छन्, तर प्रकृतिमा तिनीहरूको बारम्बार उपस्थितिको लागि गणितीय वा भौतिक व्याख्या अझै फेला परेको छैन ।
नेपालका उत्कृष्ठ १० अनलाइन पत्रिकाहरु भित्र पर्ने सञ्चारकेन्द्र डटकम २०७० जेठ १५ गतेदेखि सञ्चालनमा छ । यो अनलाइन मिडिया ‘सम्पूर्ण विचार, समाचार र सूचनाहरुको केन्द्र’का रुपमा स्थापित हुँदै गइरहेको छ ।
प्रतिक्रिया