काठमाडौँ । वैज्ञानिकहरूको एक टोलीले चाँडै नै मान्छेको रगतबाट एन्टिभेनम (सर्पको विषलाई निष्क्रिय पार्ने औषधि) तयार गर्ने दाबी गरेको छ ।
यो टोलीका एक जना व्यक्ति अमेरिकाका टिम फ्राइड हुन् । उनलाई पछिल्लो २० वर्षमा २ सय पटक विषालु सर्पले टोकेको छ । जसका कारण उनको रगतलाई सर्पको विषलाई निष्क्रिय पार्ने क्षमता बढाइदियो । अब उनको रगतमा पाइने यी एन्टिबडीहरू प्रयोग गरेर वैज्ञानिकहरूले औषधि बनाउँदैछन् ।
अहिलेका एन्टिभेनमहरूले विशेष सर्प प्रजातिहरूको विषलाई निष्क्रिय पार्न मात्र काम गर्छन् । तर फ्राइडको रगतले सबै सर्पको टोकाइको लागि प्रयोग गर्न सकिने एन्टिभेनम विकास गर्न मद्दत गर्ने दाबी गरिएको छ ।
जनावरहरूमा गरिएको परीक्षणले फ्राइडको रगतमा पाइने एन्टिबडीहरूले सर्पको विषका धेरै घातक प्रभावविरुद्ध सुरक्षा प्रदान गरेको पत्ता लगाएको हो । फ्राइडको १८ वर्षको मिसनले सबै प्रकारका सर्पको टोकाइका लागि एन्टिभेनम विकास गर्न महत्त्वपूर्ण हुन सक्ने देखिएको छ ।
विश्वभर प्रत्येक वर्ष लगभग १ लाख ४० हजार मानिसको सर्पको टोकाइबाट मृत्यु हुने गरेको छ । शरीरमा सर्पको विष फैलिएर प्रत्येक वर्ष लगभग पाँच लाख मानिसको हातखुट्टा काट्नुपर्ने वा उनीहरू स्थायी रूपमा अशक्त हुने गरेको तथ्यांक पनि छ ।
फ्राइडलाई २ सयभन्दा बढी पटक सर्पले डसेको थियो । उनले माम्बा, कोब्रा, ताइपान र करेतलगायत सबैभन्दा खतरनाक सर्पहरूको विष र ७ सयभन्दा बढी पटक आफैंलाई सुई लगाएका थिए ।
उनी पहिले सर्पहरू सम्हाल्दा आफूलाई बचाउन आफ्नो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन चाहन्थे । उनले यसलाई युट्युबमा पनि पोस्ट गरेका छन् ।
फ्राइडेको रगतको भइरहेछ परीक्षण
आफूले सुरुमा गल्ती गरेको अनि दुई पटक कोब्राले टोकेपछि कोमामा गएको पूर्वट्रक मेकानिक फ्राइडले भन्छन् । ‘म मर्न चाहन्नथें । म एउटा औँला पनि गुमाउन चाहन्नथें । म काम गुमाउन चाहन्नथें,’ उनले भने । आफ्नो लक्ष्य संसारका अरू मान्छेहरूको राम्रो होस् भन्ने रहेको उनी बताउँछन् ।
‘यो मेरो जीवनशैलीको एक हिस्सा बन्यो । मैले सकेसम्म प्रयास गरिरहेँ । मैले हजारौं किलोमिटर टाढा सर्पको टोकाइबाट मर्ने मानिसहरूको लागि प्रयास गरेँ,’ उनले भनेका छन् ।
एन्टिभेनम हाल घोडाजस्ता जनावरहरूमा सर्पको विषको सानो मात्रा सुई लगाएर बनाइन्छ । उनीहरूको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताले विषसँग लड्ने एन्टिबडीहरू उत्पादन गर्छ, जुन भण्डारण गरिन्छ र उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ ।
तर विष र एन्टिभेनमलाई नजिकबाट मिलाउनु महत्त्वपूर्ण छ । किनभने टोक्ने सर्पको प्रजाति प्रयोग गरिएको एन्टिभेनमभन्दा फरक हुन सक्छ । एउटै प्रजातिको सर्पभित्र पनि व्यापक विविधता हुन्छ । भारतमा सर्पबाट बनेको एन्टिभेनम श्रीलंकामा उही प्रजातिको सर्पविरुद्ध कम प्रभावकारी हुन सक्छ ।
अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीले एक खालको प्रतिरक्षा प्रतिरक्षाको खोजी सुरु गरे जसलाई व्यापक रूपमा तटस्थ एन्टिबडी भनिन्छ । विषलाई अद्वितीय बनाउने भागलाई लक्षित गर्नुको सट्टा, वैज्ञानिकहरूले विषका ती भागहरूलाई लक्षित गरे, जुन सबै विषहरूमा सामान्य हुन्छन् ।
यस समय बायोटेक कम्पनी सेन्टिभ्याक्सका प्रमुख कार्यकारी डा. ज्याकब ग्लेनभिलले टिम फ्राइडलाई भेटे । उनले भने, ‘तुरुन्तै मेरो दिमागमा यो विचार आयो कि, यदि संसारमा कसैले ठुलो मात्रामा विषलाई निष्क्रिय पार्न सक्ने एन्टिबडीहरू विकास गरेको छ भने, त्यो उनी नै हुन् । त्यसैले मैले उनलाई सम्पर्क गरेँ ।’
उनले थपे, ‘पहिलो कलमा उनले यो सुन्दा अनौठो लाग्न सक्छ, तर यदि हामी तिम्रो रगतलाई मिलाउन सक्यौँ भने यो अझ राम्रो हुनेछ,’ उनले भने । फ्राइडले यसमा सहमति जनाए ।
यसो भन्छन् विज्ञहरू
अनुसन्धानको ध्यान इलापिडहरूमा थियो । जुन विषालु सर्पहरूको दुई परिवारमध्ये एक हो । जस्तैः कोरल सर्प, माम्बा, कोब्रा, ताइपान र करेत । इलापिडहरूले आफ्नो विषमा न्युरोटोक्सिन प्रयोग गर्छन् । तिनीहरूको विषले पक्षाघात हुन सक्छ वा शरीरका केही महत्त्वपूर्ण मांसपेशीहरूले काम गर्न बन्द गर्न सक्छन् ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले पहिचान गरेका सबैभन्दा खतरनाक सर्पमध्येबाट अनुसन्धानकर्ताहरूले १९ इलापिडहरू छनोट गरे । यसपछि, फ्राइडको रगत परीक्षण सुरु भयो ।
यो कामको विवरण सेल जर्नलमा प्रकाशित भएको थियो । यसमा, दुई वर्गका न्युरोटोक्सिनहरूलाई असर नगर्ने एन्टिबडीहरू पहिचान गरिएको थियो । उनीहरूले आफ्नो एन्टिभेनम ककटेल बनाउन तेस्रो वर्गलाई लक्षित गर्ने औषधि थपे ।
यो ककटेल मुसामा गरिएका प्रयोगहरूमा प्रयोग गरिएको थियो । यसले १९ मध्ये १३ विषालु सर्पको विषबाट मुसालाई बचायो । बाँकी ६ जनाबाट उनले केही सुरक्षा पाए ।
यो टोलीले एन्टिबडीहरूमा थप काम गरिरहेको छ । यसले सबै प्रकारका इलापिड सर्पहरूको विषलाई निष्क्रिय पार्न सक्ने चौथो घटक के हुन सक्छ भनेर हेरिरहेको छ । दोस्रो श्रेणीका सर्पहरू, भाइपरहरू, न्युरोटोक्सिनभन्दा हेमोटोक्सिनमा बढी भर पर्छन् । यसको असर सीधै रगतमा पर्छ ।
समग्रमा, सर्पको विषमा लगभग एक दर्जन प्रकारका विषाक्त पदार्थहरू हुन्छन् । यसमा साइटोटोक्सिनहरू पनि समावेश छन् जसले कोसिकाहरूलाई सीधै मार्छन् ।
कोलम्बिया विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ता प्रोफेसर पिटर क्वाङ भन्छन्, ‘मलाई लाग्छ कि, आगामी १० वा १५ वर्षमा हामीसँग हरेक प्रकारको विषविरुद्ध केही प्रभावकारी समाधान हुनेछ ।’
यसैबिच फ्राइडको रगतको नमुनाको खोजी जारी छ । ‘टिमको एन्टिबडीहरू साँच्चै असाधारण छन्,’ प्रोफेसर क्वाङ भन्छन् । उनले आफ्नो रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतालाई व्यापक रूपमा विस्तार गरेको पनि क्वाङले भने ।
अन्तिम आशा भनेको या त सबैमा काम गर्ने एउटै एन्टिभेनम होस्, वा इलापिडहरूको लागि विशिष्ट सुई होस् । यो रिपोर्ट नयाँ भएको अनि निश्चित रूपमा बलियो प्रमाण प्रदान गर्ने लिभरपुल स्कुल अफ ट्रपिकल मेडिसिनका प्रोफेसर निक केसवेल भन्छन् ।
तर यसमा अझै धेरै काम गर्न बाँकी रहेको चेतावनी उनले दिएका छन् । यो एन्टिभेनम औषधि मानिसहरूमा प्रयोग गर्नुअघि अझै ठुलो मात्रामा परीक्षण गर्न आवश्यक भएको पनि उनले बताए ।
यो बिन्दुमा पुगेपछि, फ्राइड भन्छन्, ‘यसले मलाई राम्रो महसुस गराउँछ । म मानवताको लागि केही राम्रो गरिरहेको छु । यो मेरो लागि धेरै महत्त्वपूर्ण थियो । म यसमा गर्व गर्छु ।’
नेपालका उत्कृष्ठ १० अनलाइन पत्रिकाहरु भित्र पर्ने सञ्चारकेन्द्र डटकम २०७० जेठ १५ गतेदेखि सञ्चालनमा छ । यो अनलाइन मिडिया ‘सम्पूर्ण विचार, समाचार र सूचनाहरुको केन्द्र’का रुपमा स्थापित हुँदै गइरहेको छ ।
प्रतिक्रिया